بنام خدا
مقدمه
بررسی نقطه کنونی نیروگاه‌های تجدیدپذیر و مقایسه با سال گذشته و چشم‌انداز توسعه آن می‌تواند در روشن شدن جایگاه این صنعت مفید باشد. براساس آخرین گزارش ساتبا مربوط به اسفند 1397، کل ظرفیت نصب شده تجدیدپذیر به 700 مگاوات رسیده است. 430 مگاوات در حال احداث هستند؛ یعنی مجوز صادر شده که بخشی از آنها در مسیر بهره‌برداری قرار دارند و برخی خیر. از این ظرفیت ، 98 نیروگاه بزرگ مگاواتی و2863 نیروگاه تولید پراکنده و کوچک هستند. در این گزارشات اطلاعات دیگر اقتصادی و محیط زیستی هم داده می‌شود که در تصویر زیر مشاهده می‌کنید:
بر طبق گزارش آماری برق و آب وزارت نیرو در بهمن ماه 1397 ، ظرفیت کل برق نصب شده در ایران 80296 مگاوات است . بدون احتساب نیروگاه‌های برقابی بزرگ ، سهم تجدید پذیرها کمتر از 1 درصد ( حدودا 0.86 درصد ) از کل ظرفیت منصوبه شبکه برق ایران است . البته برقابی‌های بزرگ به تنهایی سهم 15 درصدی از کل دارند ( معمولا برای قضاوت صحیح درباره تجدیدپذیرها ظرفیت برقابی‌های بزرگ باید جدا شود ). سهم هر انرژی از سبد کل انرژی شبکه برق ایران در تصویر زیر مشخص شده است .
وضعیت سال 1397 و مقایسه با سال قبل
نمودار زیر ظرفیت های منصوبه تجدیدپذیر به تفکیک ماه‌ها از بهمن 96 تا بهمن 97 را نشان می‌دهد. این مقدار در بهمن 96 از 450 مگاوات به 685 مگاوات در بهمن 97 رسیده‌است. ظرفیت کل منصوبه برق کشور از 78351 مگاوات در بهمن 96 به 80296 مگاوات در بهمن 97 رسیده است . یعنی از نزدیک 2000 مگاوات افزایش ظرفیت برق کشور ، 235 مگاوات آن مربوط به تجدیدپذیرهاست. نسبت تجدیدپذیرها به کل در این بازه زمانی از 0.57 درصد به 0.87 درصد رسیده‌است، اما هنوز زیر 1 درصد است .
پراکندگی نیروگاه‌های مگاواتی به تفکیک انواع در تصویر ارایه داده شده توسط ساتبا مشخص است:
(جهت بزرگنمایی بر روی تصویر کلیک کنید)
نیروگاه‌های مقیاس کیلوواتی در نقشه زیر قابل مشاهده است :
(جهت بزرگنمایی بر روی تصویر کلیک کنید)
در داخل دسته‌بندی تجدیدپذیرها ، ظرفیت نیروگاه‌های خورشیدی از ظرفیت نیروگاه‌های بادی پیشی گرفته است. در صورتی که نیروگاه‌های زیست توده و بازیافت حرارت پیشرفتی نداشته اند و برقابی‌های کوچک در رتبه سوم قرار دارند .
چشم انداز برنامه ششم توسعه
برنامه ششم توسعه ظرفیت مورد قبول انرژی تجدیدپذیر تا سال 1400 را 5000مگاوات در نظر گرفته است که تا پایان سال97 به 700 مگاوات رسیده است این یعنی در دوسال باقیمانده باید 4000 مگاوات ظرفیت برق تجدیدپذیر به شبکه اضافه شود . از تیرماه 88 تا بهمن 97 ظرفیت تجدیدپذیرها در ایران به 700 مگاوات رسیده‌است ؛ پس افزایش 4000 مگاواتی در باقیمانده این زمان بعید بنظر می‌رسد .
تا اینجای نوشته وضعیت کنونی تجدیدپذیرها را با گذشته و چشم‌انداز برنامه ششم مقایسه کردیم . نیروگاه‌های تجدیدپذیر به رشد خود ادامه داده‌اند اما وضعیت آنها با وضعیت برنامه‌ریزی شده فاصله زیادی دارد . در ادامه به بررسی برخی عوامل مثبت ومنفی در توسعه تجدیدپذیرها می‌پردازیم .
عوامل منفی
در 6 ماهه اول سال 97 نوسانات ارزی حوزه تجدیدپذیر را مانند سایر حوزه‌های اقتصادی به رکود دچار کرد . هزینه‌های اولیه نیروگاه‌های تجدیدپذیر در غالب تجهیزات به دلیل وارداتی بودن به دلار است در صورتی که تعرفه‌ها بعد از این بحران به ریال ثابت مانده بود. این باعث شد تا از منظر اقتصادی این سرمایه‌گذاری این حوزه از یک سرمایه‌گذاری سودآور به سرمایه‌گذاری معمولی تبدیل شود. هم چنین از بین رفتن برجام سرمایه‌گذاری خارجی در حوزه انرژی را کمی کند کرده است .
عامل منفی بعدی ، ساختار اداری نامنظم است . در بخش نیروگاه‌های کوچک و مختص مشترکین بدلیل نا هماهنگی بین توانیر و ساتبا ، از سه ماه تا شش ماه ابتدای سال ( با توجه به استان ) قرارداد خرید تضمینی مبادله نمی‌شد . در بخش نیروگاه‌های بزرگ مجوزها توسط افرادی گرفته شده است که بعضا قصد احداث نیروگاه ندارند و صرفا قصد فروش این مجوزها را دارند . برای بررسی این موضوع علاوه بر تجربه شخصی افراد کافیست به برخی افراد لیست دارندگان مجوز احداث نیروگاه ساتبا تماس بگیرید تا از میزان بی اطلاعی آنها متعجب شوید. شاهد دیگری براین موضوع تعداد نیروگاه‌های احداث شده و در حال احداث است . در بهمن 96 ظرفیت نصب شده 458 و در حال احداث 597 مگاوات بوده در مجموع 1055 و در اسفند 97 ظرفیت نصب شده 700 مگاوات و ظرفیت در حال احداث 430 مگاوات ، در مجموع 1130 مگاوات است . ظرفیت نصب شده 242 مگاوات افزایش داشته در صورتیکه دارندگان مجوز ( نیروگاه‌های در حال احداث ) 167 مگاوات ظرفیت راه‌اندازی کرده‌اند(با اینکه کسانی که تازه مجوز گرفته‌اند از این تعداد کم نشده ) این یعنی بخشی از 597 مگاوات مجوز در حال احداث درسال 96 ، درصد قابل توجهی از آنها قصد یا توانایی احداث نیروگاه‌ها را ندارند . البته این مطلب ربطی به نهادهای دولتی ندارد ولی راه‌های جلوگیری توسط آنها باید پیشنهاد شود .
عامل بعدی ، دانش بومی نشده در زمینه تجدیدپذیرهاست . بر خلاف نیروگاه‌های فسیلی که صنایع مرتبط قابل توجهی در داخل ایران هماهنگ با آنها شکل گرفته و شرکت‌های بزرگ داخلی علاوه بر ایران در سایر کشورها هم نیروگاه احداث کرده‌اند ، در بخش تجدیدپذیرها در ابتدای راه قرار داریم . خطوط مونتاژ پنل خورشیدی ، ساخت توربین‌های بادی و ... در داخل کشور موجود است ولی هنوز تاثیر قابل توجهی در توسعه این صنعت در داخل نداشته‌اند .
عامل بعدی اولویت نداشتن این موضوع برای تصمیم سازان و مدیران دولتی است . در شرایطی که مشکلات برای حوزه مدیریتی کشور ایجاد شده است ، اولین جایی که می‌تواند قربانی شود ، بخش تجدیدپذیر است . در این مواقع با بهانه خدشه وارد نکردن به بخش خصوصی می‌توان اعتبارات مشخص این بخش که مستقیم روی قبض از مردم گرفته می‌شود ، را به سایر مسیرها منحرف کرد . تاكنون از مبلغ كل ١٢٨٠ميليارد تومان عوارض پيش بيني شده در قانون بودجه 97، که عمده آن در فصل های تابستان و بهار و پائیز اخذ و واریز می شود، توانیر تنها 840 میلیارد تومان به حساب خزانه داری واریز کرده است که معادل65.6درصد می شود. ازاین مبلغ سازمان برنامه و بودجه کشور تاکنون تنها مبلغ 420 میلیارد تومان يعني تنها 50درصد را تخصیص داده و واریز کرده است؛ یعنی بطور خلاصه از کل 1280 میلیارد تومانی که باید دراختیار برق تجدید پذیر (و توسعه برق روستایی) قرار می گرفته ؛ کمتر از ثلث رقم پرداخت شده است که بحران بزرگی را در این بخش کلیدی صنعت و توسعه کشور ایجاد می کند(منبع تابناک ). دولت از شهریور 97 حتی قبوض فروش برق را پرداخت نمی‌کند .
عامل منفی بعدی ، فرهنگ‌سازی کم است . غالب مردم کشور اطلاعی درباره این حوزه اقتصادی و پتانسیل‌های بالای ایران در این زمینه ندارند .
عوامل مثبت
در پاسخ به وضع ارز وزارت نیرو و معاونت ساتبا دو راهکار را پیشنهاد داده است که هنوز عملی شدن و نتایج آن معلوم نیست .
عامل اول فراهم شدن امکان صادرات برق از طریق شبکه بین ایران و برخی همسایگان است. این موضوع باعث می‌شود در کنار هزینه‌های اولیه که به دلار است ، درآمد هم به جای ریال با یک ارز قوی‌تر صورت بگیرد تا مطلوبیت سرمایه‌گذاری بیشتر شود . به نقل از یکی از اعضای هیأت مدیره انجمن انرژی‌های تجدیدپذیر 6 کشور عراق، عمان، افغانستان، ترکیه، ارمنستان و تاجیکستان به‌عنوان کشورهای هدف صادرات برق تولیدی تجدیدپذیرها تعیین شده‌اند و مذاکرات با این کشورها آغاز شده است.
عامل دوم که از تابستان در صحبت مسئولین بود ، بحث افزایش تعرفه خرید تضمینی برق بود که در آخر سال به اعمال ضرایب در زمان اوج مصرف تبدیل شد . اعمال ضریب ساعتی اقدام مثبتی است اما نه به اندازه افزایش تعرفه خرید تضمینی . این ضریب یعنی در زمانی که مصرف برق افزایش یابد ، قیمت فروش برق هم افزایش خواهد یافت .
عامل مثبت دیگر پتانسیل بالای ایران در انواع انرژی‌های تجدیدپذیر از خورشیدی و بادی تا زمین گرمایی و زیست توده است . که در نوشته‌های قبل بررسی شده است.
جمع بندی
در اسفند 97 ظرفیت نصب شده تجدیدپذیر به 700 مگاوات رسید. رسیدن به 5000 مگاوات تا 1400 ، با توجه به عوامل منفی زیاد بر سر راه توسعه تجدیدپذیر قطعا ناممکن است . افزایش قیمت ارز، سیستم اداری نامنظم و عدم تخصیص بودجه مربوطه تجدیدپذیر به آن توسط دولت از جمله این عوامل منفی است . سال 97 ، سال خوبی برای تجدیدپذیرها نبود و متاسفانه دلیلی وجود ندارد که سال 98 هم سال خوبی باشد .
بررسی نقطه کنونی نیروگاه‌های تجدیدپذیر و مقایسه با سال گذشته و چشم‌انداز توسعه آن می‌تواند در روشن شدن جایگاه این صنعت مفید باشد. براساس آخرین گزارش ساتبا مربوط به اسفند 1397، کل ظرفیت نصب شده تجدیدپذیر به 700 مگاوات رسیده است. 430 مگاوات در حال احداث هستند؛ یعنی مجوز صادر شده که بخشی از آنها در مسیر بهره‌برداری قرار دارند و برخی خیر. از این ظرفیت ، 98 نیروگاه بزرگ مگاواتی و2863 نیروگاه تولید پراکنده و کوچک هستند. در این گزارشات اطلاعات دیگر اقتصادی و محیط زیستی هم داده می‌شود که در تصویر زیر مشاهده می‌کنید:
بر طبق گزارش آماری برق و آب وزارت نیرو در بهمن ماه 1397 ، ظرفیت کل برق نصب شده در ایران 80296 مگاوات است . بدون احتساب نیروگاه‌های برقابی بزرگ ، سهم تجدید پذیرها کمتر از 1 درصد ( حدودا 0.86 درصد ) از کل ظرفیت منصوبه شبکه برق ایران است . البته برقابی‌های بزرگ به تنهایی سهم 15 درصدی از کل دارند ( معمولا برای قضاوت صحیح درباره تجدیدپذیرها ظرفیت برقابی‌های بزرگ باید جدا شود ). سهم هر انرژی از سبد کل انرژی شبکه برق ایران در تصویر زیر مشخص شده است .
وضعیت سال 1397 و مقایسه با سال قبل
نمودار زیر ظرفیت های منصوبه تجدیدپذیر به تفکیک ماه‌ها از بهمن 96 تا بهمن 97 را نشان می‌دهد. این مقدار در بهمن 96 از 450 مگاوات به 685 مگاوات در بهمن 97 رسیده‌است. ظرفیت کل منصوبه برق کشور از 78351 مگاوات در بهمن 96 به 80296 مگاوات در بهمن 97 رسیده است . یعنی از نزدیک 2000 مگاوات افزایش ظرفیت برق کشور ، 235 مگاوات آن مربوط به تجدیدپذیرهاست. نسبت تجدیدپذیرها به کل در این بازه زمانی از 0.57 درصد به 0.87 درصد رسیده‌است، اما هنوز زیر 1 درصد است .
پراکندگی نیروگاه‌های مگاواتی به تفکیک انواع در تصویر ارایه داده شده توسط ساتبا مشخص است:
(جهت بزرگنمایی بر روی تصویر کلیک کنید)نیروگاه‌های مقیاس کیلوواتی در نقشه زیر قابل مشاهده است :
(جهت بزرگنمایی بر روی تصویر کلیک کنید)در داخل دسته‌بندی تجدیدپذیرها ، ظرفیت نیروگاه‌های خورشیدی از ظرفیت نیروگاه‌های بادی پیشی گرفته است. در صورتی که نیروگاه‌های زیست توده و بازیافت حرارت پیشرفتی نداشته اند و برقابی‌های کوچک در رتبه سوم قرار دارند .
چشم انداز برنامه ششم توسعه
برنامه ششم توسعه ظرفیت مورد قبول انرژی تجدیدپذیر تا سال 1400 را 5000مگاوات در نظر گرفته است که تا پایان سال97 به 700 مگاوات رسیده است این یعنی در دوسال باقیمانده باید 4000 مگاوات ظرفیت برق تجدیدپذیر به شبکه اضافه شود . از تیرماه 88 تا بهمن 97 ظرفیت تجدیدپذیرها در ایران به 700 مگاوات رسیده‌است ؛ پس افزایش 4000 مگاواتی در باقیمانده این زمان بعید بنظر می‌رسد .
تا اینجای نوشته وضعیت کنونی تجدیدپذیرها را با گذشته و چشم‌انداز برنامه ششم مقایسه کردیم . نیروگاه‌های تجدیدپذیر به رشد خود ادامه داده‌اند اما وضعیت آنها با وضعیت برنامه‌ریزی شده فاصله زیادی دارد . در ادامه به بررسی برخی عوامل مثبت ومنفی در توسعه تجدیدپذیرها می‌پردازیم .
عوامل منفی
در 6 ماهه اول سال 97 نوسانات ارزی حوزه تجدیدپذیر را مانند سایر حوزه‌های اقتصادی به رکود دچار کرد . هزینه‌های اولیه نیروگاه‌های تجدیدپذیر در غالب تجهیزات به دلیل وارداتی بودن به دلار است در صورتی که تعرفه‌ها بعد از این بحران به ریال ثابت مانده بود. این باعث شد تا از منظر اقتصادی این سرمایه‌گذاری این حوزه از یک سرمایه‌گذاری سودآور به سرمایه‌گذاری معمولی تبدیل شود. هم چنین از بین رفتن برجام سرمایه‌گذاری خارجی در حوزه انرژی را کمی کند کرده است .
عامل منفی بعدی ، ساختار اداری نامنظم است . در بخش نیروگاه‌های کوچک و مختص مشترکین بدلیل نا هماهنگی بین توانیر و ساتبا ، از سه ماه تا شش ماه ابتدای سال ( با توجه به استان ) قرارداد خرید تضمینی مبادله نمی‌شد . در بخش نیروگاه‌های بزرگ مجوزها توسط افرادی گرفته شده است که بعضا قصد احداث نیروگاه ندارند و صرفا قصد فروش این مجوزها را دارند . برای بررسی این موضوع علاوه بر تجربه شخصی افراد کافیست به برخی افراد لیست دارندگان مجوز احداث نیروگاه ساتبا تماس بگیرید تا از میزان بی اطلاعی آنها متعجب شوید. شاهد دیگری براین موضوع تعداد نیروگاه‌های احداث شده و در حال احداث است . در بهمن 96 ظرفیت نصب شده 458 و در حال احداث 597 مگاوات بوده در مجموع 1055 و در اسفند 97 ظرفیت نصب شده 700 مگاوات و ظرفیت در حال احداث 430 مگاوات ، در مجموع 1130 مگاوات است . ظرفیت نصب شده 242 مگاوات افزایش داشته در صورتیکه دارندگان مجوز ( نیروگاه‌های در حال احداث ) 167 مگاوات ظرفیت راه‌اندازی کرده‌اند(با اینکه کسانی که تازه مجوز گرفته‌اند از این تعداد کم نشده ) این یعنی بخشی از 597 مگاوات مجوز در حال احداث درسال 96 ، درصد قابل توجهی از آنها قصد یا توانایی احداث نیروگاه‌ها را ندارند . البته این مطلب ربطی به نهادهای دولتی ندارد ولی راه‌های جلوگیری توسط آنها باید پیشنهاد شود .
عامل بعدی ، دانش بومی نشده در زمینه تجدیدپذیرهاست . بر خلاف نیروگاه‌های فسیلی که صنایع مرتبط قابل توجهی در داخل ایران هماهنگ با آنها شکل گرفته و شرکت‌های بزرگ داخلی علاوه بر ایران در سایر کشورها هم نیروگاه احداث کرده‌اند ، در بخش تجدیدپذیرها در ابتدای راه قرار داریم . خطوط مونتاژ پنل خورشیدی ، ساخت توربین‌های بادی و ... در داخل کشور موجود است ولی هنوز تاثیر قابل توجهی در توسعه این صنعت در داخل نداشته‌اند .
عامل بعدی اولویت نداشتن این موضوع برای تصمیم سازان و مدیران دولتی است . در شرایطی که مشکلات برای حوزه مدیریتی کشور ایجاد شده است ، اولین جایی که می‌تواند قربانی شود ، بخش تجدیدپذیر است . در این مواقع با بهانه خدشه وارد نکردن به بخش خصوصی می‌توان اعتبارات مشخص این بخش که مستقیم روی قبض از مردم گرفته می‌شود ، را به سایر مسیرها منحرف کرد . تاكنون از مبلغ كل ١٢٨٠ميليارد تومان عوارض پيش بيني شده در قانون بودجه 97، که عمده آن در فصل های تابستان و بهار و پائیز اخذ و واریز می شود، توانیر تنها 840 میلیارد تومان به حساب خزانه داری واریز کرده است که معادل65.6درصد می شود. ازاین مبلغ سازمان برنامه و بودجه کشور تاکنون تنها مبلغ 420 میلیارد تومان يعني تنها 50درصد را تخصیص داده و واریز کرده است؛ یعنی بطور خلاصه از کل 1280 میلیارد تومانی که باید دراختیار برق تجدید پذیر (و توسعه برق روستایی) قرار می گرفته ؛ کمتر از ثلث رقم پرداخت شده است که بحران بزرگی را در این بخش کلیدی صنعت و توسعه کشور ایجاد می کند(منبع تابناک ). دولت از شهریور 97 حتی قبوض فروش برق را پرداخت نمی‌کند .
عامل منفی بعدی ، فرهنگ‌سازی کم است . غالب مردم کشور اطلاعی درباره این حوزه اقتصادی و پتانسیل‌های بالای ایران در این زمینه ندارند .
عوامل مثبت
در پاسخ به وضع ارز وزارت نیرو و معاونت ساتبا دو راهکار را پیشنهاد داده است که هنوز عملی شدن و نتایج آن معلوم نیست .
عامل اول فراهم شدن امکان صادرات برق از طریق شبکه بین ایران و برخی همسایگان است. این موضوع باعث می‌شود در کنار هزینه‌های اولیه که به دلار است ، درآمد هم به جای ریال با یک ارز قوی‌تر صورت بگیرد تا مطلوبیت سرمایه‌گذاری بیشتر شود . به نقل از یکی از اعضای هیأت مدیره انجمن انرژی‌های تجدیدپذیر 6 کشور عراق، عمان، افغانستان، ترکیه، ارمنستان و تاجیکستان به‌عنوان کشورهای هدف صادرات برق تولیدی تجدیدپذیرها تعیین شده‌اند و مذاکرات با این کشورها آغاز شده است.
عامل دوم که از تابستان در صحبت مسئولین بود ، بحث افزایش تعرفه خرید تضمینی برق بود که در آخر سال به اعمال ضرایب در زمان اوج مصرف تبدیل شد . اعمال ضریب ساعتی اقدام مثبتی است اما نه به اندازه افزایش تعرفه خرید تضمینی . این ضریب یعنی در زمانی که مصرف برق افزایش یابد ، قیمت فروش برق هم افزایش خواهد یافت .
عامل مثبت دیگر پتانسیل بالای ایران در انواع انرژی‌های تجدیدپذیر از خورشیدی و بادی تا زمین گرمایی و زیست توده است . که در نوشته‌های قبل بررسی شده است.
جمع بندی
در اسفند 97 ظرفیت نصب شده تجدیدپذیر به 700 مگاوات رسید. رسیدن به 5000 مگاوات تا 1400 ، با توجه به عوامل منفی زیاد بر سر راه توسعه تجدیدپذیر قطعا ناممکن است . افزایش قیمت ارز، سیستم اداری نامنظم و عدم تخصیص بودجه مربوطه تجدیدپذیر به آن توسط دولت از جمله این عوامل منفی است . سال 97 ، سال خوبی برای تجدیدپذیرها نبود و متاسفانه دلیلی وجود ندارد که سال 98 هم سال خوبی باشد .
نظرات
ارسال نظر
مقالات مرتبط
